Chưng cất trải nghiệm thành trí khôn

Mình đang đọc dở cuốn Homo Deus của Yuval Noah Harari. Đoạn này ở chương Chủ nghĩa nhân văn thực sự hay khiến mình muốn tạm dừng để ghi lại. Công thức để thu thập tri thức:

Tri thức = Trải nghiệm x Sự nhạy cảm

Công thức trên nói rằng: chúng ta tìm kiếm tri thức bằng cách kết nối với các trải nghiệm nội tại và quan sát những trải nghiệm này với sự nhạy cảm tối đa.

“Trải nghiệm” ở đây bao gồm: cảm giác (nhiệt độ, mùi vị, v.v.), cảm xúc (vui, giận, sợ, v.v.), và suy nghĩ (bất cứ điều gì nảy sinh trong đầu). “Sự nhạy cảm” là việc chú ý đến ba thành tố trên và cho phép chúng tác động lên ta.

Để gia tăng tri thức, chúng ta phải thu thập nhiều trải nghiệm và mài giũa độ nhạy bén của bản thân để có thể hiểu được những trải nghiệm này một cách đúng đắn. Ví dụ như việc uống trà của tác giả dưới đây.

(Tóm tắt) Ban đầu tôi uống những loại trà bình thường rất ngọt trong lúc đọc báo sáng. Một ngày nọ tôi nhận ra tôi chỉ thấy vị đường và tờ báo chứ chẳng thấy vị trà đâu cả. Thế là tôi giảm lượng đường, đặt tờ báo sang một bên, nhắm mắt và chỉ tập trung vào trà. Tôi bắt đầu cảm nhận được mùi thơm và hương vị của nó.

Ít lâu sau tôi bắt đầu uống thử nhiều loại trà khác nhau, hồng trà và trà xanh, so sánh vị độc đáo và hương thơm tinh tế giữa các loại. Mới vài tháng, tôi chuyển từ mua trà trong siêu thị sang chọn trà ở Harrods (một trung tâm mua sắm hạng sang ở London). Tôi dần thích mê loại trà “Phân Gấu Trúc” từ vùng núi Nhã An tỉnh Tứ Xuyên, làm từ lá bụi chè được bón bằng phân gấu trúc. Đấy là cách mà, từng cốc từng cốc một, tôi mài giũa độ nhạy cảm về trà và trở thành một người am hiểu trà.

Nếu trong những ngày đầu tiên, bạn cho tôi uống trà Phân Gấu Trúc trong một cốc sứ thời Minh, tôi cũng sẽ thưởng thức nó hệt như uống trà đặc đựng trong một cốc giấy vậy. Bạn không thể trải nghiệm một thứ gì đó nếu không có sự nhạy cảm cần thiết, và bạn không thể phát triển sự nhạy cảm của mình trừ phi trải qua một chuỗi dài các trải nghiệm.

Mình bỗng tỉnh ra.

Bấy lâu nay mình được giới thiệu tới nhiều nhà hàng ngon, nhưng phải mất hồi lâu mình mới bắt đầu để ý phở cuốn Hưng Bền thì tròn vị hơn Hương Mai, và đế bánh của Pizza 4P’s hay Belga thì xuất sắc hơn hẳn Pizza Hut.

Vẫn biết đi nhiều để làm giàu vốn sống, nhưng nhan nhản bài báo, bài review chỉ nói đến các “địa điểm check-in sống ảo hot nhất”, mà không gợi ý chúng ta tìm hiểu về văn hoá, lịch sử, cuộc sống của cư dân địa phương.

Hay có người “đọc” rất nhiều, nhưng hiếm khi dừng lại để ngẫm nghĩ chắt lọc thông tin.

Nghĩa là: trải nghiệm có nhiều nhưng không sâu, thì sau cùng tri thức thu được không hơn “0” là mấy (công thức đầu bài là phép nhân, không phải phép cộng).

Vậy giờ sao?

Mình nghĩ việc tìm kiếm những trải nghiệm mới là hoàn toàn cần thiết. Tuy nhiên ngay cả khi điều kiện không cho phép, chúng ta vẫn có thể trau dồi tri thức bằng cách đào sâu hơn vào những trải nghiệm “cũ”. Chẳng hạn:

  • Ăn uống từ tốn để cảm nhận rõ hơn mùi vị. Đi lại từ tốn để tận hưởng khung cảnh, nhịp sống xung quanh. Và nói năng từ tốn để truyền đạt thông điệp mạch lạc.
  • Du lịch “chậm” lại chút, dành nhiều thời gian hơn ở một địa điểm; chủ động bắt chuyện với người dân bản địa, du khách; đem về ngoài ảnh chụp là những câu chuyện của vùng đất vừa ghé thăm.
  • Ghi lại những điều thú vị khi đọc sách. Thậm chí đọc một cuốn nhiều lần – trải nghiệm mỗi lần chắc chắn sẽ khác vì khi đó ta đã lớn hơn rồi.

Sự nhạy cảm không phải là một năng lực trừu tượng có thể phát triển qua đọc sách và nghe giảng. Đây là một kĩ năng thực tế chỉ có thể trưởng thành và chín muồi nhờ được áp dụng trong thực tiễn. Chúng ta đều có thể giỏi lên thông qua luyện tập, vậy hãy thử bước những bước đi đầu xem nhé!